သဘာ၀ ကပ္ေဘးဒုကၡမ်ားႏွင့္ ပဋိပကၡ အတက္အက်

ေအာင္သူၿငိမ္း
အဂၤါေန႔၊ ေမလ 13 2008 11:35 - ျမန္မာစံေတာ္ခ်ိန္

သဘာ၀ကပ္ေဘးမ်ားကို ယခင္က အလြယ္သေဘာသာ စဥ္းစားခဲ့ၾကသည္။ သို႔ေသာ္လည္း ေနာက္ပိုင္းတြင္ ေလ့လာသူမ်ားက သဘာ၀ကပ္ေဘးႏွင့္ ပဋိပကၡမ်ား ဆက္စပ္ေနပံု၊ ပဋိပကၡ ျဖစ္ေပၚေနသည့္ ေဒသမ်ား၌ သဘာ၀ေဘးဒဏ္ က်ေရာက္ပါက ျဖစ္လာႏိုင္သည့္ အေျခအေနမ်ားကိုပါ ထည့္သြင္း တြက္ခ်က္ စဥ္းစားလာၾကသည္။ ဤသို႔ေသာ အေျခအေနမ်ားကို သဘာ၀ကပ္ေဘး (Natural disaster) ထက္၊ ျပႆနာစံု အေရးေပၚ အေျခအေန (Complex emergencies) ဟု ေခၚဆို သံုးစြဲလာၾကသည္။ ယခု ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ နာဂစ္မုန္တိုင္းၿပီး အေျခအေနကလည္း ဤသို႔ "ျပႆနာစံု အေရးေပၚ အေျခအေန" သို႔ ဆိုက္ေရာက္ ျဖစ္ေပၚလာခဲ့ၿပီ။


အေၾကာင္းက ဤသို႔ ျဖစ္သည္။ သဘာ၀ ကပ္ေဘးဒုကၡမ်ား က်ေရာက္အၿပီးတြင္ လူသားႏွင့္ သဘာ၀ ပတ္၀န္းက်င္ ဆက္ဆံေရး၊ သဟဇာတ ျဖစ္ေနမႈမ်ား ပ်က္စီးသြားသည္။ ျပန္လည္ ထူေထာင္ေရးဟု ေျပာသည့္ လုပ္ငန္းမ်ားတြင္ပင္ ယခင္ကလို ရိုးရိုးစဥ္းစား၍ မရေတာ့ပါ။ လူမ်ားတြင္ အရင္းအျမစ္မ်ား ဆံုးရႈံးကုန္ၾကသည္။ လူသားအင္အား၊ လယ္ယာေျမ၊ ကၽြဲ/ႏြား၊ ေရ၊ ပိုင္ဆိုင္မႈ၊ သက္ေမြး၀မ္းေက်ာင္းလုပ္ငန္း စသျဖင့္ ပ်က္စီးလာသည္။ ဤအေျခအေနတြင္ "ေရကနည္းလာၿပီး ဆင္လည္း ေသာက္မည္၊ ျခေသၤ့လည္း ေသာက္မည္" ျဖစ္လာေသာအခါ အရင္းအျမစ္ ခြဲျခမ္းေရးဆိုင္ရာ ပဋိပကၡမ်ား ျဖစ္လာသည္။ အရင္းအျမစ္မ်ား နည္းလာသည္ႏွင့္အမွ် ထိန္းခ်ဳပ္လိုသူက ထိန္းခ်ဳပ္လိုလာသည္။ ထိုမွ်မကပါ။ အျခားေနာက္ခံ အေၾကာင္းမ်ားကလည္း ပတ္သက္ေနေသးသည္။ ဥပမာ- ျမန္မာႏိုင္ငံဆိုလွ်င္ မကၠရို စီးပြားေရး အေျခခံကိုက ခ်ိနဲ႔အား နည္းေနသည္။ ကပ္ေဘးဒုကၡမ်ား သင့္ခံရသည့္အခါ ဆင္းရဲသူမ်ားက ပို၍ ဆတိုးဒဏ္ ခံၾကရသည္။ အသက္အရြယ္ ႀကီးရင့္သူ၊ ကေလးမ်ား၊ အမ်ဳိးသမီးမ်ားက ကပ္ေဘးဒဏ္ကို ပို၍ မမွ်မတ ခံစားနစ္နာၾကရသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္က ႏိုင္ငံေရး ေနာက္ခံ ျပႆနာပါ ရွိေနေသးသည္။ အရပ္ဖက္ လူမႈ အဖြဲ႔အစည္းမ်ားကို မူလကတည္းက ႏွိပ္ကြပ္ထားသည္။ အစိုးရ ဖိႏွိပ္မႈမ်ားက ေက်းလက္တြင္ ပို၍ ျပင္းထန္ ဆိုးရြားသည္။ ထို႔အျပင္ ယခင္က ႏိုင္ငံတကာ ဖိအားေပး ပိတ္ဆို႔မႈဒဏ္ ခံေနရၿပီး၊ ယခုအခါ ႏိုင္ငံတကာ အကူအညီကို စစ္အစိုးရက တဖန္ ျပန္၍ ပိတ္ဆို႔ေနသည္။ ဤသို႔ လူမႈေရး အကူအညီမ်ားကို စစ္အစိုးရက ၾကန္႔ၾကာေစရန္ ပိတ္ဆို႔ေနမႈအေပၚ ႏိုင္ငံတကာ ဖိအားမ်ားက တိုး၍ သက္ေရာက္လာျပန္သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္း ၀န္ေဆာင္မႈ ေပးေနေသာ၊ ယႏၱယား၊ ဗ်ဴရိုကေရစီ၊ အဖြဲ႔အစည္း၊ အင္စတီက်ဴးရွင္းမ်ားက အားနည္းခ်က္ အျပည့္။ ဤသို႔ ျခစားေနသည့္ အဖြဲ႔အစည္းမ်ားကို "ေငြသာေပးလိုက္၊ ကယ္ဆယ္ေရး အကူအညီမ်ားကို သူတို႔သာ ခန္႔ခြဲမည္" ဟူ၍ ကေတာ့ မည္သူကမွ လက္ခံလိမ့္မည္ မဟုတ္ပါ။ ဤသည္က တစံုလံု ျခံဳငံု ၾကည့္သည့္အခါ ျဖစ္လာသည့္ ျပႆနာစံု အေရးေပၚ အေျခအေန (comples emergencies) ျဖစ္ေနသည္။

ေနာက္ပိုင္းတြင္ ပညာရွင္မ်ား၏ ေလ့လာခ်က္အရ သဘာ၀ကပ္ေဘးမ်ား သင့္ၿပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္ ႏိုင္ငံေရး အေျခအေန၊ ပဋိပကၡမ်ားက ေျပလည္ တိုးတက္လာသည္ ရွိသကဲ့သို႔၊ တုိး၍ ဆိုးရြားသြားရသည့္ အေျခအေနမ်ားလည္း ရွိခဲ့သည္။ အေၾကာင္းကေတာ့ သက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံႏွင့္ လူမႈအဖြဲ႔အစည္း၏ တုံ႔ျပန္ပံုႏွင့္ သက္ဆိုင္ေနသည္။ အထူးသျဖင့္ ဤသို႔ ေလ့လာမႈမ်ားကို ဆူနာမီလိႈင္းဒဏ္ သင့္ခံရၿပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္ ပို၍ အာရံုထား ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကျခင္း ျဖစ္သည္။

၂၀၀၄ ခုႏွစ္တြင္ ဆူနာမီလိႈင္းက အင္ဒိုနီးရွားႏိုင္ငံမွ အာေခ်ကၽြန္းကို ဖ်က္ဆီးလိုက္သည္။ သို႔ေသာ္ အဆိုးထဲမွ အေကာင္း အျဖစ္ ေဒသအတြင္း ၿငိမ္းခ်မ္းေရး ရလာခဲ့သည္။ ဆူနာမီလိႈင္း၏ ႀကီးမားေသာ ဖ်က္ဆီးမႈေၾကာင့္ လူမ်ား ထိတ္လန္႔ခဲ့ၾကရ သည္။ ဤလိႈင္းကပင္ ႏိုင္ငံေရး ေျမအေနအထားကိုလည္း ေရႊ႔ေစခဲ့ၿပီး၊ အင္ဒိုနီးရွား အစိုးရႏွင့္ အာေခ်သူပုန္မ်ားအၾကား ၿငိမ္းခ်မ္းေရး သေဘာတူညီခ်က္ႏွင့္ ကယ္ဆယ္ေရး/ ျပန္လည္ထူေထာင္ေရး လုပ္ငန္းမ်ား ပူးတြဲ လုပ္ကိုင္ေရး ျဖစ္လာေစခဲ့ ရသည္။ လူထုမ်ားကလည္း ဤအေျခအေနတြင္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးကို ေတာင္းဆိုလာၾကသည္။ သို႔ျဖင့္ ႏွစ္ ၃၀ ေက်ာ္ လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡကို တခန္း ရပ္ႏိုင္ခဲ့သည္။ အစိုးရဖက္ကေရာ၊ သူပုန္ဖက္ကပါ ေရွ႔တိုးေျခလွမ္းမ်ား အျပဳသေဘာ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကသည္။ ႏိုင္ငံတကာ အာရံုစိုက္မႈႏွင့္ ၾကား၀င္ ေဆာင္ရြက္ေပးမႈမ်ားေၾကာင့္လည္း ေဆြးေႏြးပြဲမ်ား အဆင္ေျပေစေရးကို ပို၍ တြန္းပို႔ေပးခဲ့သည္။ အင္ဒိုနီးရွား အစိုးရကလည္း အာေခ်းကၽြန္း သာမက၊ အင္ဒိုနီးရွား တႏိုင္ငံလံုးတြင္ပါ ဒီမို ကေရစီ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈမ်ား တိုး၍ လုပ္ေဆာင္ပါမည္ဟု ကတိထားလာခဲ့ရသည္။

သို႔ေသာ္လည္း ၂၀၀၄ ဆူနာမီက သီရိလကၤာႏိုင္ငံ ကံၾကမၼာကိုမူ တမ်ဳိးဖန္ခဲ့သည္။ သီရိလကၤာသည္လည္း ဆူနာမီသင့္၍ ဖ်က္ဆီးခံခဲ့ရသည္။ လူအမ်ားစု၏ သေဘာထား စစ္တမ္း ေကာက္ခ်က္မ်ားက ၿငိမ္းခ်မ္းေရးကို လိုလားေနၾကသည္ဟု ထိုအခ်ိန္က ျပဆိုခဲ့ၾကေသာ္လည္း သူပုန္မ်ားကေရာ၊ အစိုးရ ေခါင္းေဆာင္မ်ားက နားမေထာင္ခဲ့ၾက။ အကူအညီမ်ား ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ေရး အတြက္သာ မဲေနခဲ့ၾကသည္။ သီရီလကၤာတြင္ေတာ့ အကူအညီမ်ားက ပို၍ သေဘာထား တင္းမာစရာ ျဖစ္ေစခဲ့သည္။ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈ မျဖစ္ေစခဲ့။ ဆူနာမီ မတိုင္မီ ေတြ႔ဆံု ေဆြးေႏြးမႈမ်ား ရွိေန၍ ျပည္တြင္းစစ္ေၾကာင့္ လူအေသအေပ်ာက္ႏႈန္း က်ဆင္းခဲ့ေသာ္လည္း၊ ဆူနာမီ ၿပီးခါမွ တိုက္ပြဲမ်ားက ပိုျပင္းထန္လာခဲ့သည္။ ၂၀၀၂ ခုႏွစ္တြင္ စစ္ပြဲေၾကာင့္ လူအေသအေပ်ာက္မွာ မဆိုစေလာက္သာ ရွိခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္လည္း ဆူနာမီၿပီးခါမွ ၂၀၀၄ ခုႏွစ္တြင္ လူေသႏႈန္း ၃၀၀ မွ ၂၀၀၆ ခုႏွစ္တြင္ လူအေသအေပ်ာက္ ၄,၀၀၀ အထိ တိုးတက္လာခဲ့သည္။

အခ်င္းခ်င္း အျပန္အလွန္ မယံုၾကည္မႈမ်ားကလည္း ဒုကၡေပးပါသည္။ ၂၀၀၅ ေအာက္တိုဘာလတြင္ ပါကစၥတန္ႏိုင္ငံ၊ ကက္ရွ္မီးယားေဒသ၌ ငလွ်င္ႀကီး လႈပ္ခဲ့သည္။ မူလက ႏိုင္ငံေရးအရ တင္းမာခဲ့ၾကသည့္ အိႏၵိယ-ပါကစၥတန္ၾကား ဆက္ဆံေရးက တိုးတက္ေျပာင္းလဲဖို႔ ဖန္လာခဲ့သည္။ အိႏၵိယႏိုင္ငံက အစားအေသာက္၊ ေဆး၀ါး၊ ယာယီတဲမ်ား ကူညီခဲ့သည္။ ေပ်ာက္ဆံုးေနေသာ လူမ်ားကို ရွာေဖြရန္ အိႏၵိယက ရဟတ္ယာဥ္မ်ား ကူ၍ ပူးတြဲ ေဆာင္ရြက္ၾကရန္ အဆိုျပဳေသာ္လည္း၊ အေျခအေနက ဤအထိ မျဖစ္ခဲ့ပါ။ ပါကစၥတန္က အိႏၵိယ ေလယာဥ္မ်ား သူ႔ႏိုင္ငံထဲ မပ်ံ၀ဲေစလိုသလို၊ အိႏၵိယကလည္း သူ႔ရဟတ္ယာဥ္မ်ားခ်ည္း လႊတ္၍ ပါကစၥတန္ ေလယာဥ္မွဴးမ်ားျဖင့္ ေမာင္းႏွင္ေစရမည့္ အေရးအထိ သေဘာထား မေပ်ာ့ေျပာင္းႏိုင္ခဲ့ပါ။ မည္သို႔ျဖစ္ေစ ႏွစ္ႏိုင္ငံ ဆက္ဆံေရးက တိုးတက္လာၿပီး ႏွစ္ႏိုင္ငံၾကား ကူးသန္းေရာင္း၀ယ္ေရး ပမာဏ ၆-ဆအထိ တိုးတက္လာခဲ့သည္။

ဆိုင္ကလုန္း နာဂစ္ကေရာ ျမန္မာႏိုင္ငံကို မည္သို႔ ေျပာင္းလဲေစႏိုင္မည္နည္း။

ပညာရွင္မ်ားက သဘာ၀ကပ္ေဘးမ်ား ေနာက္ပိုင္းတြင္ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ သက္တန္႔ေရာင္ျခည္ကို ျမင္ႏိုင္သည္ဟု ဆိုခဲ့ၾကပါသည္။ ဤအေျခအေနကို စစ္အစိုးရက ေကာင္းမြန္စြာ အသံုးခ်ႏိုင္လွ်င္ သူတို႔အတြက္ေရာ၊ ျပည္သူအတြက္ပါ၊ ႏိုင္ငံတခုလံုး အတြက္ပါ အက်ဳိးရွိမည္ ျဖစ္သည္။ ယခင္က အေနာက္ ဒီမိုကေရစီ ႏိုင္ငံမ်ားက ျမန္မာ စစ္အစိုးရကို အဖက္မလုပ္ ဖိအားေပး ပိတ္ဆို႔ဒဏ္ခတ္ ထားၾကသည္။ ယခုေတာ့ ဤႏိုင္ငံမ်ားက လူမႈေရး ကပ္ေဘးေၾကာင့္ ကူညီဖို႔အေရး၊ ပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္ဖို႔ အေရး ကမ္းလွမ္းေနၾကသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံအတြက္ ႏိုင္ငံတကာ ဆက္ဆံေရး မ်က္ႏွာစာသစ္ ဖြင့္ႏိုင္လိမ့္မည္ ျဖစ္သည္။ ထို႔အျပင္ တည္ရွိေနသည့္ ပဋိပကၡမ်ား ေျပလည္ေစေရးအတြက္ အတိုက္အခံ အင္အားစုမ်ားႏွင့္လည္း ပူးတြဲ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္လွ်င္ ေရရွည္ သင့္ျမတ္ေျပလည္ေရးအထိ ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။ အရပ္ဖက္ လူမႈအဖြဲ႔အစည္းမ်ားကို အားေကာင္း ေမာင္းသန္ ျဖစ္လာေစရန္လည္း လႈံ႔ေဆာ္ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ပါေသးသည္။ အင္ဒိုနီးရွား ႏိုင္ငံကဲ့သို႔ ပို၍ က်ယ္ျပန္႔ေသာ ဒီမိုကေရစီ အေျပာင္းအလဲမ်ားအထိပါ တက္လွမ္းႏိုင္ပါေသးသည္။ အဆိုးထဲမွ အေကာင္း ျဖစ္လာႏိုင္ပါသည္။

သို႔ေသာ္လည္း ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ အေျခအေနက ဆန္႔က်င္ဖက္ အေနအထားသို႔ သြားေနသည့္ သေဘာ ျဖစ္ေနသည္။ ႏိုင္ငံတကာမွ ပညာရွင္မ်ား၏ ေတြ႔ရွိခ်က္အရ သဘာ၀ ကပ္ေဘး ဆိုက္ေရာက္ခ်ိန္မ်ားတြင္ မူလက တိမ္ျမဳပ္ေနသည့္ လက္ေအာက္ခံ ပဋိပကၡမ်ားက ထႂကြ ေနရာယူလာၾကသည့္ အေျခအေနမ်ဳိးလည္း ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။ ရွားပါးလာသည့္ အရင္းအျမစ္မ်ားကို လုၾကမည္။ ရရွိလာသည့္ အကူအညီကို ထိန္းခ်ဳပ္ေရး ႀကိဳးပမ္းၾကမည္။ စသျဖင့္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းက လက္မခံ ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ ကေသာင္းကနင္း ျဖစ္လာႏိုင္သည္။ တည္ဆဲစနစ္ ပ်က္သြားႏိုင္သည္။ ပဋိပကၡမ်ားက ပိုေခါင္းေထာင္ ထႂကြလာမည္... စသျဖင့္ အေရးေပၚအေျခအေနက တာရွည္ေမ်ာ၍ ပ်က္ကိန္းဆိုက္ႏိုင္သည့္ အေျခအေနလည္း ရွိေနပါေသးသည္။ အထူးသျဖင့္ စစ္အစိုးရက ႏိုင္ငံေရး ရည္ရြယ္ခ်က္ကိုသာ ေရွ႔ဆက္တြန္းေနသည္။ ကပ္ေဘးဒုကၡ၏ အတိမ္အနက္ကို ေလွ်ာ့ေပါ့ တြက္ထားသည္။ ႏိုင္ငံတကာႏွင့္ အတိုက္အခံ ႏိုင္ငံေရး အင္အားစုမ်ားက ဆႏၵခံယူပြဲကို ေရႊ႔ဆိုင္းထားပါရန္ ၀ိုင္း၀န္း တိုက္တြန္းၾကသည့္တိုင္ ေခါင္းမာမာႏွင့္ ဆက္လုပ္ခဲ့သည္။ မဲလိမ္ညာမႈမ်ား ရွိသည္။ ဆႏၵခံယူပြဲတြင္ အက်ပ္ကိုင္မႈမ်ား ရွိေနသည္ဟူေသာ သတင္းမ်ားကလည္း တက္လာေနသည္။ ဤအေျခအေနက မေကာင္းလွပါ။ အစိုးရအေပၚ ပို၍ ယံုၾကည္မႈ က်ဆင္းေစႏိုင္ၿပီး၊ ကပ္ေဘးဒုကၡ ေျပလည္ေရးအတြက္ ႀကိဳးပမ္း ေဆာင္ရြက္မႈမ်ားအေပၚ ဆိုးက်ဳိး ရွိလာေစႏိုင္သည္။ အတိုက္အခံမ်ားကလည္း ဤသို႔ မဲခိုး ညစ္ပတ္ေနသည္ကို ေရငံုႏႈတ္ပိတ္ ေန၍ ရမည္ မဟုတ္ေသာေၾကာင့္ ပဋိပကၡ၊ တင္းမာမႈမ်ားက ပို၍ တိုးလာႏိုင္သည္။ ပိုဆိုးသည္က စစ္တပ္က အကူအညီ ေပးမႈမ်ားကို နာမည္ေကာင္း မဂၤလာ ၀င္ယူေနၾကရာ အပ်က္သေဘာအထိ ေဆာင္လာေစခဲ့သည္။

ဤအေျခအေနတြင္ ေပးလာသည့္ အခြင့္ေကာင္းကို အမိအရယူ၍ ျမန္မာႏိုင္ငံကို လမ္းေၾကာင္းမွန္ေပၚ ျပန္လွမ္းရန္မွာ တပ္မေတာ္ အတြင္းရွိ သေဘာထားမွန္သည့္ စစ္ေခါင္းေဆာင္မ်ားေပၚတြင္ မ်ားစြာ တာ၀န္ရွိေနသည္။ အတုိက္အခံ အင္အားစုမ်ား ဖက္မွလည္း ဤကပ္ေဘး ကယ္ဆယ္ေရးႏွင့္ ပတ္သက္၍ ပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္ပါမည္ဟု ကမ္းလွမ္းထားၾကၿပီး ျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္လည္း အသိဉာဏ္ တထြာတမိုက္သာ ရွိသည့္ စစ္ေခါင္းေဆာင္တစု၊ လူနည္းစုက ဖီလာဆန္႔က်င္ ျပဳေနၾကေသးသည္။ လက္ရွိ အေျခအေနကို မိမိတို႔ ဒီမိုကေရစီ အင္အားစုမ်ား၊ ျမန္မာ့ လူ႔အဖြဲ႔အစည္း၊ စစ္အစိုးရတို႔က မည္သို႔ မည္ပံု တုံ႔ျပန္ၾကပါမည္နည္း။ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ အနာဂတ္ အလားအလာသည္ ဤတုံျပန္မႈမ်ားအေပၚ မူတည္၍ ေနပါေတာ့သည္။

ေအာင္သူၿငိမ္း

အကိုးအကား

1. Report from Seminar "Beyond Disasters: Creating Opportunities for Peace", Wilson Center Event, Environmental Change and Security Program, June 28, 2007.